Dasanama punika tembung sanes ingkang tegesipun sami (synonim), asring pinanggihaken ing sastra tembang.
Tuladha Dasanamanipun DEWA
Tuladha Dasanamanipun DEWA
Dasanama:
1. Allah = Hyang Manon, H. Widi, H. Murbèng Jagad, H. Among Tuwuh, H. Suksma,
H. Suksma Kawêkas, H. Maha Adil, H. M. Suci, H. M. Wikan, H. M. Agung, H. M.
Kuwasa, H. M. Nasa. 2. Dewa = Apsara, Dewata, Jawata, Amara, Bathara, Hyang
Sura, Widadara. 3. Dèwi = widadari, apsari, bathari, dewati, surawadu,
surarêtna, waranggana. 4. Suralaya = (sura = dewa + laya = panggonan),
kahyangan, kadewan, kadewatan.
Asmane
dewa: Adam pêputra Sis, Sis pêputra Anwas lan Anwar. Anwas nurunake para nabi.
Anwar pêputra Nurrasa. Nurrasa pêputra Wênang. Wênang pêputra Tunggal. Tunggal
pêputra: 1. Wijamantri (Togog), 2. Ismaya (Sêmar), 3. Manikmaya (Bathara Guru),
4. Damastuti, 5. Dewanjali, 6. Lodra.
Ismaya
(Semar, Badranaya) pêputra: Patuk, Têmboro, Surya, Kuwera, Magyêkti, Candra,
Yamadipati, Kamajaya.
Manikmaya
(Bathara Guru, Hyang Girinata, Trinetra, Caturbuja, Pramèsthi Guru, Tuguwisesa,
Jagad Pratingkah, Jagadkarana, Siwahbuja, Kalawisesa, Kalawisaya, Nilakantha)
peputra 10. Yaiku: miyos saka garwa Dèwi Uma (Umayi) nênêm: 1 Sambo, 2 Brama, 3
Indra, 4 Bayu, 5 Wisnu, 6 Kala. Miyos saka garwa Dèwi Umaranti têlu: Sakra,
Mahadewa, Asmara. Miyos saka Dèwi Anjani siji: Anoman (Sênggana).
Widadari,
kayata: Kawa garwane Adam. Nurrini-Anwar, Rawati-Nurrasa. Saoti-Wênang,
Rêkathawati lan Drêmani-Tunggal, Uma (Umayi) lan Umaranti-Bathara Guru.
Kanastri-Ismaya, Astuti-Sambo, Saci, Sarasyati lan Rarasati-Brama,
Wiyati-Indra, Sumi-Bayu, Srisêkar, Pratiwi lan Pujayanti-Wisnu, Durga-Kala,
Drêmi-Drêma, Ratih-Kamajaya, Mumpuni-Yamadipati, Widayat-Cakraningrat lsp.
Têtunggule
widadari ana 7, yaiku: Supraba, Wilutama, Warsiki, Surendra, Gagarmayang,
Irim-irim, Tunjungbiru. Widadari 7 iku kadadeyan saka cahya gumêbyar aran Mulat
sing tiba ing Kaendran.
Kahyangan:
1 Jonggringslaka-Bathara Guru. 2 Ekacakra-Surya. 3 Argadumilah-Yamadipati. 4
Cakrakêmbang-Kamajaya. 5 Suwelagringging-Sambo. 6 Duksinagêni
(Hargadahana)-Brama. 7 Tejamaya-Ismaya. 8 Panglawung-Bayu. 9 Utarasagara-Wisnu.
10 Setragandamayit-Gurga. 11 Têlênging samudra-Baruna. 12
Saptapratala-Antaboga. 13 Selamangumpêng- [Selama...]
[...ngumpêng-]
Kala. 14 Imaimamaya - Darmajaka. 15 Ondarandirbawana - Wênang. 16 Sidiudaludal
- Narada. 17 Alangalangkumitir - Tunggal. 18 Mayarêtna - Asmara. 19 Tinjomaya -
Indra.
Kraton
Suralaya: Ratune Bathara Guru, patihe Narada, senapati Brama, gandhèk
sakêmbaran Patuk lan Têmboro.
Barang-barang
Suralaya: 1 Bale Marcukundha, palênggahane Bathara Guru yèn miyos siniwaka.
Marcu = gêni, puncak. Mrêcon = mrêcu + an = (bisane mblêdhos) mawa gêni. Kundha
= wadhah, anglo padupan. 2 Selamatangkêp, lawang Suralaya, jinaga Cingkarabala
lan Balaupata. 3 Dorandara, prajurit dewa. 4 Rêpat kêpanasan, ajang pêrang ing
Suralaya. 5 Jamurdipa, gunung ing Suralaya, kawahe diarani Candradimuka, lahare
kawah diarani Endhut Blêgêdaba. 6 Paparjawarna mawa wit Kalpataru sakêmbaran
yaiku Dewandaru lan Dijayandaru, pêpindane ing Marcapada kaya alun-alun mawa
wit wringin-kurung sakêmbaran. Wit ing Paparjawarna iku tau disuwun ngampil
Pandhawa, dianggo kêmbar-mayang nalika Janaka-Sumbadra binayangkare.
Wringin-kurung ing Yogyakarta (alun-alun lor) uga diarani Dewandaru lan
Wijayandaru. 7 Jaran sêmbrani Ocêsrawas, gajah Erawata. Lêmbu Nandini, gamêlan
Lokananta.
Nitis
(manjing). Dewa ana sing sok nitis (manjing) marang titah, kayata: 1 Bathara
Wisnu nitis marang: Arjunasasrabau ing Maèspati, Ramawijaya ing Pancawati,
Krêsna ing Dwarawati, Jayabaya ing Kêdhiri, Anglingdarma ing Malawapati,
Panjiputra ing Jênggala lsp. 2 Bathara Cakraningrat, yèn nitis kasêbut Wahyu
Cakraningrat, yaiku Wahyu kang njalari bisa jumênêng Ratu. 3 Dèwi Widayat, yèn
nitis kasêbut Wahyu Widayat; putri sing kêtitisan Wahyu Widayat mêsthi dadi
jatukramane priya sing kêtitisan Wahyu Cakraningrat lan banjur nurunake Ratu
(kayata Dèwi Utari kagarwa Abumanyu nurunake Parikêsit Ratu Astina). 4 Bathara
Drêma, ing lakon wayang:Samba dijêjuwing”. Bathara Drêma manjing marang Samba.
Dewi Drêmi manjing marang Dewi Agnyanawati garwane Bomantara Ratu ing
Trajutrisna; jalaran saka iku Samba nandhang gandrung marang Agnyanawati,
wasana Samba seda dijêjuwing dening Prabu Bomantara.
Bathara.
1 Alingga bathara Pb = asalira dewa, dadi dewa. 2 Asoca bathara Pb = waskitha,
sidik.3 Jagad dewa-bathara Pd = kalêbu têmbung sabawa, diucapake samangsa
sumurup utawa krungu lêlakon (kadadeyan) anèh kang ora nyênêngake.
4
Nata binathara Pt = ratu kang kinurmatan kaya dewa. 5 Ngudang siyunge Bathara
Kala Bs = nantang sudukan (nganggo kêris). Manut dêdongèngan, siyunge Bathara
Kala dicabut dening Bathara Guru lan disabdakake dadi kêris Kalanadhah, têgêse:
sing dianggo nadhah (mangsa, mangan) Bathara Kala; kêris Kalanadhah iku
pamburine diparingake marang Janaka.
Dewa.
1 Baladewa Pd = Wasi Jaladara, Kakrasana, Ratu Mandura. 2 Baladewa ilang gapite
Bs = ilang panguwasane, kasêktène lsp. 3 Basudewa Pd = Ratu Mandura kang
pêputra Kakrasana, Nayarana, Sumbadra, Kangsa (Satêmêne Kangsa putrane Prabu
Gorawangsa Ratu Guwabarong kang mimba warna Basudewa lan sapatêmon karo Dèwi
Maherah, garwane Basudewa). 4 Dewabrata Pd = putrane Sêntanu kang miyos saka
Dèwi Gangga. 5 Dewakasimpar Pd = lakon wayang nyritakake dhaupe Sêmar karo Dèwi
Kanastrèn putrane Prabu Sasrasudarma Ratu Pulorajapêthi. 6 Puntadewa Pd =
Yudhisthira, Ratu Amrêta. 7 Pandhudewanata Pd = Ratu Astina kang pêputra
Pandhawa. 8 Nakula Sadewa Pd = sumênde lan warujune Pandhawa. 9 Isih kinêkêr
ing dewa Pb = isih sinimpên ing dewa, durung ana titah sing ngrêti. 10. Kêndhit
mimang kadang dewa Bs = kalis ing bêbaya. 11 Raja-pati dewa-nata Pl =
pralambange Majapait, sing jumênêng Ratu kuwasa bangêt, sasat dewa tumurun.
Raja-pati = ratuning ratu. Pati = ratu.
Jawata.
1 Jawata ing Marcapada Ws = pêndhita. 2 Jawata pindha Arjuna Ws = Kamajaya. 3
Winongwong Jawata Pb = têgêse lugu: diêmong dewa, tinurutan dening dewa
sasêdyane, maksude: klakon sabarang kang dikarêpake.
Hyang.
1 Sêmbahyang = sêmbah + hyang (dewa) = nyêmbah dewa (Gusti Allah). Danyang
Durna Pd = Dhang + hyang = dhanyang, Sang Hyang) pêndhita ing Sukalima, nalika
timur asma Kumbayana. 3 Sang Hyang Dewa Amral Pd = asmane Puntadewa nalika
tiwikrama nuli munggah mênyang Suralaya nêdya têtulung kadange 4 kang siniksa dewa
sarana dicêmplungake kawah Candradimuka. 4 Kadya hyanghyanging bawana = Pt kaya
dewaning jagad, maksude: kang pununjul dhewe ing sajagad, kang bagus dhewe lsp.
5 Priyangan = para + hyang + an = panggonane para hyang, papane para dewa.
Manut dongèng, para hyang wis tau rêraton ana ing Jawa-Kulon, nagarane aran
Mêndhangkamulan, kratone dumunung ing gunung Pangrango (Gêdhe), sing jumênêng
Ratu Bathara Guru, patihe Narada, nayakane
uga
para dewa, sinangkalan: Dadi dhêdhuwurane janma = tahun 104.
Sura.
Empu Sura = putrane Empu Supa. 2 Sasi Sura = Muharam. 3 Suramrata jajamrata[1] = sêsumbare wong mênang pêrang. 4 Untung Surapati =
putrane angkat kaptin Mur, dadi bupati Pasuruhan asma Wiranagara.
Wasu.
Wasu wolu sing manjing guwagarbane dèwi Gangga garwane Prabu Sêntanu: 1 Dara, 2
Druwa, 3 Candrama (Soma), 4 Anila (Swasana), 5 Anala (Hutasana), 6 Aha, 7 Pratyasa,
8 Dyahu (Dewabrata).
Komentar
Posting Komentar